مقاله :2870 شناسایی عناصر اصلی زیبایی شناسی معماری اسلامی و چگونگی تاثیرگذاری کاربردی آنها در شکل گیری اصل زیبایی در بناهای دوران اسلامی ایران (نمونه موردی: مساجد دوران صفویه) در pdf دارای 10 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد مقاله :2870 شناسایی عناصر اصلی زیبایی شناسی معماری اسلامی و چگونگی تاثیرگذاری کاربردی آنها در شکل گیری اصل زیبایی در بناهای دوران اسلامی ایران (نمونه موردی: مساجد دوران صفویه) در pdf کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله :2870 شناسایی عناصر اصلی زیبایی شناسی معماری اسلامی و چگونگی تاثیرگذاری کاربردی آنها در شکل گیری اصل زیبایی در بناهای دوران اسلامی ایران (نمونه موردی: مساجد دوران صفویه) در pdf ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن مقاله :2870 شناسایی عناصر اصلی زیبایی شناسی معماری اسلامی و چگونگی تاثیرگذاری کاربردی آنها در شکل گیری اصل زیبایی در بناهای دوران اسلامی ایران (نمونه موردی: مساجد دوران صفویه) در pdf :
چکیده
زندگی همه ی انسان ها بر پایه زیبایی و زشتی است. همه ما همیشه، جذب زیبایی شده و از زشتی ها گریزان هستیم. اساسا اصطلاحاتی چون زیبا و زشت، از حیث کاربرد به قدری گنگ و مبهم و از نظر معنا و مفهوم به اندازهای ذهنی هستند که نمیتوان اشیای موجود در جهان را با دقت به زشت و زیبا تقسیم نمود. نکته حائز اهمیت در پژوهش حاضر آن است که برای نقد، تحلیل و یا طرح یک اثر هنری یا معماری در حوزه زیبایی شناسی، تنها دانش نظری زیبایی کافی نیست، بلکه ضرورت کشف و شناخت زیبایی، از خشت خشت گرفته تا تمامیت، اجتناب ناپذیر است. چرا که زیباییشناسی نه تنها با ماهیت و ارزش هنرها، بلکه با ابژههای طبیعی سروکار دارد که با زبان زیبایی و زشتی بیان می شوند. بر همین اساس دراین پژوهش ابتدا به تعریف زیبایی، مفهوم زیبایی شناسی و تبیین جایگاه آن در تفکر اسلامی پرداخته می شود، سپس با شناسایی عناصر اصلی زیبایی شناسی معماری اسلامی در حوزه عمل و نظر، به بررسی چگونگی تاثیرگذاری آنها در مساجد دوران صفویه در ایران پرداخته خواهد شد. در انتها نیز با استخراج مصداق های عینی زیبایی، بهره گیری از عناصر زیبایی شناسی اسلامی در بناهای معاصر، به جهت تقرب بیشتر صورت و معنای زیبایی در آثار معماری، برای معماران تسهیل خواهد شد.
واژگان کلیدی: معماری اسلامی، زیبایی شناسی، صورت و معنا، مصداق عینی زیبایی، مساجد دوران صفویه.
-1 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه کردستان Email:Yahya_kashi@yahoo.com -2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد واحد همدان
2408
-1 مقدمه:
زیبایی شناسی از نظر مفهوم، اصطلاحی است برگرفته از کلمه یونانی “Aesthetica” که نخستین بار در عصر جدید توسط
الکساندر باومگارتن1 تحت عنوان تئوری زیبایی و هنر مورد پژوهش قرار گرفت(اتینگهاوزن،.(11:1374 اصطلاح
“Aesthetica” در اصل به معنای تئوری علم ادراک حسی است و از واکنش حسی انسان در مقابل امور زیبا بحث می
کند(همان:.(12 زیبایی جاذبه ای است ازلی که هنر پل ارتباط بین آن و انسان است. درک زیبایی موهبتی است الهی و
پایگاهی ذهنی که به عینیت می انجامد و هنر بدون آن کالبدی است بی روح و خالی از جاذبه(لیلیان، .(50:1388 زیبایی نقشی اساسی در زندگی هر انسانی دارد و به دلیل همین نقش و تاثیری که بر تمام انسانها و در تمام جنبه های زندگی آنها
دارد، فلسفه علاقمند است تا به بررسی آن بپردازد. بجز فلسفه، هیچ علم دیگری نمی تواند آن را بررسی کند، چرا که زیبایی
چیزی نیست که بتوان آن را دید، در آزمایشگاه آزمایش کرد و یا فورمولی برای آن بدست آورد. فلسفه در پی آن است که
زیبایی و امر زیبا را خوب بشناسد و حقیقت و مشخصات آن را تعیین کند و اگر ممکن شد، اصول و قواعد زیبایی را در اختیار همگان قراردهد. بحث پیرامون مسائل زیباشناختی تزئینات معماری صرفا یک بحث فلسفی، تئوری و مبتنی بر فرضیههایی میباشد که از دیدن آثار به جای مانده حاصل شده است. آنچه مورد اتفاق اکثر متفکران و صاحبنظران هنری قرار گرفته این است که تزئینات اسلامی چیزی فراتر از یک پوشش و تزئین صرف میباشد. چرا که اگر منظور تزئینات کاشیکاری صرفا استحکام بنا بود دیگر احتیاجی به اینهمه تنوع رنگها، تفاوت طرحها و گستردگی نقوش با تکنیکهای مختلف نبود. بنابراین در پشت اینهمه نقش و نگار و در لابهلای حرکات دوار اسلیمیها و ختاییها و درپیچ و خم نقوش هندسی، مفاهیم عمیق زیباشناسی مبتنی بر مبانی دینی نهفته است. بر این اساس در اینجا ارتباط زیبایی و معماری به صورتی بررسی می گردد که به این دو مقوله به شکلی موازی و در کنار هم پرداخته شود، یعنی در واقع از نگرشی به فضاهای
معماری و مصداق های عینی به مبحث زیبایی و زیبایی شناسی بازگشته و عناصر زیبایی شناسی اسلامی باز شناخته می شوند.
– 2 روش تحقیق
این پژوهش در جهت شناسایی عناصر اصلی زیبایی شناسی معماری در دوران اسلامی گام بر می دارد، عناصری که به صورت کاربردی در مسیر بهبود اصل زیبایی در بناها نقش ویژه ای را بر عهده داشته اند. به همین منظور به دنبال تبیین این عناصر به صورت مدون می باشد تا بتوان از آنها به گونه ای شایسته در معماری امروز بهره گیری نمود. این پژوهش برای
رسیدن به این اهداف به روش کیفی توصیفی و تحلیل محتوا انجام شده است.
-1 -2 روش گردآوری اطلاعات
در این پژوهش ابتدا بر اساس مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات صورت گرفته اصول اصلی زیبایی شناسی اسلامی در حوزه ی معماری بررسی شد و فهرستی از عناصر به کار رفته در بناها استخراج گردید. سپس از میان بناهای دوران اسلامی
برای بررسی موردی، مساجد انتخاب شدند و در بین دوره های تاریخی نیز دوران صفویه به عنوان دوره مورد مطالعه برگزیده شد. در بین مساجد دوران صفویه 10 مسجد به صورت تصادفی مورد تحلیل واقع شد و چگونگی و میزان بکارگیری اصول
2409
زیبایی شناسی اسلامی در آنها مورد بررسی قرار گرفت و نتایج آن به صورت کمی استخراج گردید. در ادامه از طریق این
نتایج کمی نموداری از میزان بهره گیری هر یک از این اصول در مساجد مذکور تهیه شد و نتایج کیفی به دست داده شد.
-3 تعریف زیبایی
تعاریف گوناگونی از زیبایی ارائه شده است. در فرهنگ معین زیبایی را »حالت و کیفیت زیبا« تعریف می کند و می نویسد:
»نظم و هماهنگی ای که همراه عظمت و پاکی در شیء وجود دارد، و عقل و تخیل و تمایلات عالی انسان را تحریک می کند
و لذت و انبساط پدید می آورد، و آن امری است نسبی.« افلاطون زیبایی را هماهنگی اجزا با کل می داند(مطهری،.(97:1376
علامه جعفری می گوید زیبایی مجموعه ای نگارین است که هر یک از اجزاء آن کمال وجود خود را بدون تزاحم با اجزاء دیگر نمودار می سازد(جعفری،.(160:1389 گاستالا زیبایی را بیان آنچه ناگفتنی است و کشف آنچه کشف نشدنی است
معرفی می کند(طاهباز،.(78:1377 در یک تعریف علمی نیز علم زیبایی شناسی همان تئوری فلسفه هنر یا تئوری حاصل از
چالش های فلسفی متفکران در رویکردشان بر ماهیت هنر و زیبایی است(اتینگهاوزن،.(132:1374
-4 تبیین جایگاه زیبایی در تفکر اسلامی:
در حوزه هنر اسلامی، در حال حاضر، دو دیدگاه کاملا متفاوت وجود دارد. یکی از این دیدگاه ها به زیبایی در هنر اسلامی می پردازد که خیلی ها بیشتر به این موضو ع تکیه دارند. در این دیدگاه مولفه ها و موضوعات و مفاهیمی که با مفهوم
زیبایی2 مرتبطند مورد شناسایی قرار می گیرد. دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که بحث زیبایی شناختی یا زیبایی شناسی3 است. مسئله دیگر مسئله ای است که در حوزه فلسفه اسلامی نیز مطرح است و آن اینکه آیا بایستی از زیبایی شناسی مسلمانان صحبت نمود یا از زیبایی شناسی اسلامی(تسلیمی:.(1390 مصادیق مختلفی برای زیبایی اسلامی ذکر شده است. برای مثال آقای نصر در کتاب اسلام و زیبایی به هنگام بحث از زیبایی اسلامی، بنای کعبه را اصل زیبایی اسلامی در نظر می گیرد. اما با توجه به رساله هایی که در گذشته وجود داشته مثل رساله المناظرِ ابن هیثم که به عوامل 22 گانه جزییه اشاره می کند، شاید بتوانیم بهتر و جامع تر، بخشی از ویژگی های هنرهای تجسمی و بویژه معماری را از آن استخراج نمود(بلخاری:.(1391
در تبیین جایگاه زیبایی در تفکر اسلامی تاثیرپذیری اندیشمندان اسلامی از دیدگاه اندیشمندان یونانی بخصوص افلاطون ونوافلاطونیان به چشم می خورد که دلیل آن توجه به اعتقاد این گروه به وجود حقیقتی برتر و مطلق بر فراز این عالم بوده است(کربن،.(5:1373 اما نکته حائز اهمیت در این تبیین این است که اولا هنر اسلامی هنری است که مبانی آن با اصول
زیبایی شناسی جدید غربی کاملا مغایر است(نصر(86:1389 و ثانیا آن تطابق ذاتی بین فلسفه و زیبایی شناسی غرب، در اینجا
نه بین فلسفه و هنر بلکه بین حکمت و هنر اسلامی به چشم می خورد(کربن و دیگران،.(66:1372
در بررسی زیبایی از دیدگاه قرآن کریم آیاتی متعدد به چشم می خورد که به وجود آوردن زیبایی ها و تحصیل آن ها را مطلوب، و برخی از آیات مباح (جایز) بودن زیبایی ها را تذکر می دهند. آیات فراوانی که تاکنون درباره ی زیبایی از دیدگاه اسلام مطرح شده است، به خوبی اثبات می کند که زیبایی و توجه به آن و به وجود آوردن زیبایی ها، نه تنها از دیدگاه اسلام جایز است، بلکه با نظر به نیاز روحی که بشر به زیبایی های محسوس عینی دارد، محبوب و مطلوب نیز می باشد.
2410
در آیات مذکور، سه نوع زیبایی که می تواند مردم سطح نگر را بفریبد، تذکر داده شده است:
• نوع یکم: سخنان زیبا که روپوشی به درون پلید می باشد.
• نوع دوم: آرایش جسمانی ظاهری با حیات خشکیده.
• نوع سوم: زیبایی صوری در به کار انداختن گردونه ی تناسل.
با توجه به اینکه نوع دوم می تواند اشاره ی ضمنی نزدیکی به رابطه صورت ومعنای آثار هنری و معماری داشته باشد به تبیین آن پرداخته می شود:
آن چه که منطق همه جانبه ی اصول انسانی ایجاب می کند، این است که محتوای سالم و باشکوه وجود انسانی، با ظاهری
زیبا توأم باشد، و چنان که نمود ظاهری انسان ها نیز زشت و کراهت بار نباشد، حتی بایستی این حقیقت را بپذیریم که
محبوبیت زیبایی ظاهری و جسمانی با محبوبیت زیبایی باطنیِ انسانها یکی نیست، زیرا زیبایی باطنیِ انسان ها که عبارت
است از تعقل و اندیشه ی صحیح و وجدان حساس و پاک و عشق به حقیقت و تنفر از باطل، امری است ضروری و واجب،
در صورتی که زیبایی ظاهر جسمانی امری است شایسته، مشروط به این که سرپوشی به کثافت ها و پلیدی های درونی نباشد که در آن موقع موجودیت چنین انسانی مانند زهری کشنده در شیشه ی بسیار زیبا است. مردم همه ی جوامع و همه ی دوران هرگز از ظاهر جسمانی نازیبا، آن صدمه و ضرر را ندیده اند که از انسانی با درون پلید و زشت با صورت و ظاهری
زیبا و آراسته دیده اند(جعفری:.(1389
-5 دیدگاه اندیشمندان و حکیمان مسلمان:
اگر چه در میان حکیمان و اندیشمندان مسلمان بحثی پردامنه و خاص و در شأن منابع اسلامی در حوزه زیبایی شناسی، بطور
مستقیم مطرح نشده است؛ ولی همچنان که به همه موضوعات انسانی توجه کرده اند، به مبحث زیبایی شناسی هم در ذیل مباحث معبود شناسی و هستی شناسی پرداخته اند. این موضوع را شاید بیش از ما برخی از محققین منصف و اسلام آشنای غربی مورد مطالعه قرار داده اند و مقالات زیادی در مورد زیبایی شناسی برخی فیلسوفان، متکلمان و حکیمان اسلامی از جمله ابن سینا، فارابی، غزالی و; ارائه کرده اند.
بر پایه دیدگاه این اندیشمندان آنچه که مبانی نظری هنرمند را در مسیر آفرینش هنری اش شکل می دهد، علم حضوری،
شهودی و درونی ای است که به زیبایی پیدا کرده است. برای این کار لازم است که هنرمند درون خود را زیبا کرده باشد. پس باید توجه داشت که ویژگی بسیار مهم زیبایی شناسی اندیشمندان مسلمان این است که این دانش فقط ماهیت ظاهری و تجربی ندارد بلکه لایه های عمیق تر آن برتر و غنی تر و لذت بخش تر است. ولی در عین حال بجز سیر درونی برای درک
زیبایی، راه کسب بیرونی نیز نفی نمی شود یعنی هنرمند با خود آثار هنری ارتباط برقرار می کند و مبانی هنر را بطور شهودی
و حضوری بر اثر زندگی با این آثار بدست می آورد(نقره کار،.(220:1387
در یک تعریف جامع از زیبایی از دیدگاه حکیمان و اندیشمندان اسلامی، »زیبایی، وجودی است حقیقی، که در عالم ماده با صورت های مادی به وسیله حواس و در عالم معقول با صفات مفهومی به وسیله عقل و در عالم ملکوت به وسیله دل (روح)، به نسبت قوه و ظهور وجود و ظرفیت مخاطبین ادراک می شود)«همان:.(239
2411
در نتیجه می توان گفت که از دیدگاه اسلام برای درک، شناخت و به کارگیری زیبایی در آثار معماری بایستی دو حوزه ی
نظر و عمل را با تقویت متعاقب حواس، عقل و روح مورد توجه قرار داد تا صورت و معنای آثار نزدیکی بیشتری با یکدیگر
پیدا کنند.
با توجه به اینکه بیشتر آثار موجود در زمینه زیبایی شناسی اسلامی، همچون آثار تیتوس بورکهارت، سید حسین نصر و;
توجه ویژه خود را بر اصول نظری زیبایی معطوف نموده اند، در این بخش سعی در تمرکز بیشتر بر روی اصول اصلی زیبایی
شناسی اسلامی در حوزه عمل ومعرفی آنها می باشد که این امر، معرفی و تحلیل مصداق های عینی را نیز شامل می شود.
-6 عناصر اصلی زیبایی شناسی در معماری اسلامی:
پس از بررسی های انجام شده و بر اساس مشاهدات و مطالعات صورت گرفته در بین بناهای دوران اسلامی و بویژه مساجد
و سایر بناهای مذهبی، پر کاربردترین عناصر زیبایی شناسی در معماری این بناها باز شناخته شد. این عناصر عبارتند از:
عناصر زیبایی شناسی معماری اسلامی
1 نور
2 رنگ
3 آب
4 فضای مثبت، منفی و فیلتر
5 اصل قرینگی
6 تناسب
7 تجریدی و انتزاعی بودن
8 تنوع ترکیب
9 بافت
1 توازن
11 وحدت
21 حرکت
31 سکون
41 سایه
51 هندسه
61 جاودانگی تزئینات
جدول شماره1، عناصر زیبایی شناسی معماری اسلامی، منبع: نگارندگان
2412
نور ، رنگ و آب ، سه عنصر اصلی زیبایی شناسی در معماری اسلامی می باشند. نور عمده ترین مشخصه معماری ایران
است و نمادی از عقل الهی است . رنگ در انقطاب نور حاصل می آید و آب تصویر طبیعت، در معماری اسلامی است در
اینجا شرحی کوتاه بر این سه عنصر خواهیم داشت.
-1 -6 نور در معماری اسلامی
معماری اسلامی در ایران تاکید ویژه ای بر نور دارد. در دوره ی اسلامی نیز، محوری ترین بنیاد اندیشه حکمت اشراق
سهروردی بر نور استوار بود که در ایران گسترش بیشتری یافت(خوش نظر،.(1388:72 نور جلوه خداوند است که حضورش
در معماری اسلامی به ویژه در مسجد که خانه اوست تجلی می یابد. در کاستن از صعوبت و سختی و سردی سنگ و بنا نقش بسزایی دارد، تجلی متافیزیک نور بر فیزیک بنا، آنرا اصلی ترین محور زیبایی شناسی معماری اسلامی قرار داده است.
در بناها از کف براق و درخشنده و سطوح دیوارها برای شکار نور استفاده می شد که انعکاسی زیبا را در پی داشت. نور و سایه در سطوح تقابل های شدید ایجاد می کند و به سنگ های منقوش و سطوح گچی و آجری ، بافت می بخشد. در
حقیقت نور به تزیین معماری اسلامی کیفیتی پویا می بخشد و نقوش، اشکال و طرح ها را به درون زمان می کشد.
از عناصری که برای بهره گیری از نور مورد استفاده قرار می گرفت عبارتند از: روزن4، در و پنجره مشبک، هورنو5، ارسی، روشندان6، پاچنگ7، گلجام8 و;.(تصویر شماره(1
تصویر شماره1، نور در معماری مساجد، منبع: www.memarinews.com
-2 -6 رنگ در معماری اسلامی
اهمیت و جایگاه رنگ در معماری اسلامی مورد توجه کامل قرار گرفته است. رنگ از تکثیر نور حاصل می شود و نمایانگر
کثرتی است که ارتباطی ذاتی با وحدت دارد. روان شناسی رنگ در قرآن نیز مورد تامل جدی قرار گرفته است: »قالوادعو لنا ر بک
بیین لنامالونها قال انه یقول انها بقره صفرا فاقع لونها تسرالناظرین«، آیه ای که در آن رنگ زرد زرین عاملی برای سرور و انبساط خاطر ناظر معرفی می شود. یکی از اصیل ترین رنگ های مطرح در هنر اسلامی رنگ فیروزه ای است ، همچنین آبی
لاجوردی که هسته تمثیل، مراقبه و مشاهده است. در درون مساجد، برخلاف بیرون که کاشی کاری بیشتر با آجر عجین شده است، نقوش کاشی با سفیدی نقوش گچبری همراه است که تضاد چشم گیری را با فضای پر نقش و رنگ بیرون برقرار می سازد و باعث می شود فضای داخلی مسجد آرامش و قداست خاصی داشته باشد که این قداست از رنگ سفید فضا و از بی
کلمات کلیدی :